Chú chó robot Aibo của Sony ra mắt năm 1999, được coi là 1 cuộc cách mạng và là sản phẩm tiên phong trong ngành công nghiệp robot giải trí. Tuy nhiên, thành công của Aibo không hề được đảm bảo. Robot chạy bằng chân vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, việc tạo ra 1 chú chó robot tương tác dành cho thị trường tiêu dùng là một tham vọng lớn. Bên cạnh thách thức kỹ thuật, Sony còn phải giải quyết vấn đề làm sao để Aibo không chỉ mới lạ mà còn hấp dẫn và thu hút người dùng.
Đội ngũ của Sony đã làm được điều đó. Kể từ khi ra mắt, hơn 170.000 chú chó Aibo đã được bán ra, con số ấn tượng với giá bán vài nghìn đô la mỗi con (khoảng vài chục triệu VNĐ). Ngay từ ban đầu, Aibo đã có thể thể hiện nhiều cảm xúc và học hỏi thông qua tương tác với người dùng. Aibo là một robot ấn tượng 25 năm trước và nó vẫn ấn tượng cho đến ngày nay.
Tại thị trấn Kōta, tỉnh Aichi, Nhật Bản, nhà máy của Sony sản xuất và sửa chữa Aibo từ năm 2018. Kōta cũng trở thành trung tâm hâm mộ Aibo kể từ khi quán cà phê Hummingbird mở cửa tại Tòa thị chính Kōta năm 2021. Đây là quán cà phê Aibo chính thức đầu tiên ở Nhật Bản, tổ chức các sự kiện về Aibo, thu hút những người sở hữu Aibo từ khắp nơi trên đất nước đến đây để cho Aibo của họ chơi đùa và trao đổi name card.
Một trong những khách quen của quán cà phê Hummingbird là kỹ sư kỳ cựu của Sony, Hideki Noma. Năm 1999, trước khi Aibo ra đời, Noma đã gặp sếp của mình là ông Tadashi Otsuki. Otsuki trở lại Sony từ Namco đã được giao nhiệm vụ bí mật tạo ra 1 robot giải trí. Tuy nhiên, dự án gặp khó khăn. Mẫu robot thú cưng trong phòng thí nghiệm hoạt động rất hiếu động, không phù hợp để bán ra thị trường. Otsuki muốn tạo ra một sản phẩm giống thật hơn. Trong cuộc gặp gỡ, ông đã đưa ra lời khuyên bất ngờ cho Noma: Hãy đến Ryōan-ji, một ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng ở Kyoto. Otsuki muốn Noma tìm kiếm sự tĩnh lặng (Zen) để phát triển robot phù hợp với Sony.
Aibo: Sứ mệnh tạo nên lịch sử
Dự án Aibo bắt đầu năm 1994 khi robot giải trí cá nhân được xem là phù hợp với Sony. Sony là nhà sản xuất điện tử tiêu dùng hàng đầu thế giới. Nhật Bản những năm 1990 chiếm hơn một nửa thị trường robot công nghiệp với các công ty như Fanuc và Yaskawa Electric. Việc phát triển robot gia dụng cũng đang được nghiên cứu. Honda giới thiệu robot hình người P2 năm 1996, tiền thân của ASIMO (2000). Electrolux giới thiệu robot hút bụi Trilobite năm 1997. iRobot cũng đang phát triển Roomba. Việc ra mắt thị trường trước các đối thủ là cơ hội tốt cho Sony.
Dự án robot mới do kỹ sư Toshitada Doi, đồng phát minh đĩa CD, khởi xướng. Doi lấy cảm hứng từ sự nhanh nhẹn của robot Genghis 6 chân của MIT. Tuy nhiên, Doi muốn tạo ra một “robot giải trí không có vai trò hay công việc rõ ràng”. Năm 1994, đội ngũ khoảng 10 người bắt đầu nghiên cứu và phát triển robot này.
Hideki Noma gia nhập Sony năm 1995. Ông luôn yêu thích robot và đã tham gia các cuộc thi robot và nghiên cứu robot hình người thời đại học. “Tôi được phân công vào bộ phận robot giải trí của nhóm nghiên cứu robot Sony,” Noma cho biết. “Bộ phận này mới được thành lập và có rất ít người. Ngay cả trong công ty, không ai biết Sony đang làm việc trên robot. Tôi thậm chí không được nói mình sẽ làm gì.”
Aibo là ý tưởng của kỹ sư Sony Toshitada Doi (bên trái), chụp năm 1999 với Aibo ERS-111. Hideki Noma (ở bên phải) cầm Aibo ERS-1000
Các đồng nghiệp của Noma đã đến Akihabara và mua về nhiều bo mạch và servo. Sản phẩm đầu tiên là một robot 6 chân, nhỏ hơn Genghis (khoảng 22cm). Nó khá cồng kềnh và không hề dễ thương. “Khi họ thêm camera và cảm biến, nó quá nặng và không thể đứng vững,” Noma kể. “Họ nhận ra cần phải tự sản xuất mọi thứ tại Sony – động cơ, bánh răng… Đó là lúc tôi gia nhập nhóm với vai trò phụ trách thiết kế cơ điện tử.”
Noma hiện là quản lý cấp cao tại bộ phận phát triển kinh doanh mới của Sony, nhớ lại câu khẩu hiệu của Doi khi đó là “tạo nên lịch sử”. “Giống như ông ấy đã làm với đĩa CD, ông ấy muốn chúng tôi tạo ra một robot không chỉ là sản phẩm đầu tiên, mà còn có tác động lớn đến thế giới,” Noma nhớ lại. “Ông ấy luôn khuyến khích chúng tôi bằng những phản hồi tích cực.”
“Chúng tôi cũng phải vật lộn với câu hỏi một ‘robot giải trí’ có thể là gì. Nó phải là thứ làm ngạc nhiên và làm hài lòng mọi người. Chúng tôi không có ý tưởng cố định và không đặt mục tiêu tạo ra một chú chó robot.” Đội ngũ đã lấy cảm hứng từ động vật, nghiên cứu cách di chuyển của chó và mèo. Mẫu thử nghiệm tiếp theo mất hai chân, có thêm đầu, đuôi và khả năng AI tinh vi hơn, tạo nên hình ảnh giống loài chó.
Mẫu robot giữa năm 1998 có tên là Mutant, chạy trên hệ điều hành Aperios của Sony. Robot có 16 bậc tự do (khả năng di chuyển theo 16 hướng độc lập của khớp linh kiện ở các chi của robot), bộ xử lý RISC 64-bit, thực thi 1 triệu lệnh/giây và RAM 8MB (có thể mở rộng bằng thẻ). Nó có thể đi trên bề mặt gồ ghề, nhận dạng chuyển động và màu sắc bằng camera – những khả năng bất thường đối với robot thời đó. Nó nhảy múa, lắc đầu, vẫy đuôi, ngồi, nằm, sủa và thậm chí theo đuổi một quả bóng màu. Tràn đầy năng lượng!
Những nguyên mẫu đầu tiên
Về ngoại hình, robot có lớp vỏ bóng bẩy do bạn của Doi, Hajime Sorayama, thiết kế. Sorayama đã tạo cho robot vẻ ngoài bóng bẩy, tròn trịa rất dễ thương. Noma lúc này là người lập kế hoạch sản phẩm và kỹ sư phần mềm, cảm thấy đang tiến gần đến mục tiêu. Nhưng khi trình bày mẫu thử nghiệm cho Otsuki năm 1999, Otsuki không mấy ấn tượng. Đó là lúc Noma được cử đến Ryōan-ji để tìm cách làm cho robot không chỉ dễ thương mà còn phải sống động.
Tìm kiếm sự tĩnh lặng (Zen) cho Aibo tại vườn đá
Ryōan-ji thành lập năm 1450 là một ngôi chùa Thiền nổi tiếng với vườn đá. Những viên đá mời gọi người xem suy ngẫm về không gian và vũ trụ. Noma nhận ra điều Doi muốn Aibo truyền tải: sự tĩnh lặng. Ý tưởng này cũng được đưa vào thiết kế robot hình người Gakutensoku năm 1928.
Chuyên gia robot Masahiro Mori đã viết về mối quan hệ giữa Phật giáo và robot năm 1974, cho rằng robot có “tính Phật” – tiềm năng để đạt được Phật tính. Ông tin rằng ngay cả những vật vô tri cũng có linh hồn, một khái niệm liên quan đến thuyết vật linh ở Nhật Bản. Nếu máy móc có thể thể hiện sự tĩnh lặng và tâm linh, chúng sẽ dễ dàng kết nối với con người hơn, giống sinh vật sống.
“Khi làm robot, bạn muốn thể hiện những gì nó có thể làm. Nhưng nếu nó luôn hoạt động, bạn sẽ chán và không muốn sống cùng nó,” Noma nói. “Giống như mèo và chó cần thời gian yên tĩnh và nghỉ ngơi, robot cũng vậy.” Noma đã điều chỉnh hành vi của robot để nó có thể chậm lại và ngủ. Điều này làm tăng thêm ảo giác rằng nó không chỉ sống mà còn có ý chí riêng. Otsuki đã chấp thuận mẫu robot này. Chú chó robot được đặt tên là Aibo, viết tắt của “Artificial Intelligence roBOt” và “aibō” (người bạn đồng hành trong tiếng Nhật).
Khu vườn đá tĩnh tâm để luyện thiền
Trong thông cáo báo chí, Sony gọi Aibo là “một robot tự động hoạt động cả theo kích thích bên ngoài lẫn phán đoán của chính nó. Aibo có thể thể hiện nhiều cảm xúc, phát triển qua học tập và giao tiếp với con người để mang đến một hình thức giải trí hoàn toàn mới cho gia đình.” Nhưng nó còn hơn thế nữa. 18 bậc tự do cho phép thực hiện chuyển động phức tạp, camera CCD màu và cảm biến xúc giác, gia tốc, vận tốc góc và đo khoảng cách. Aibo có phần cứng và trí tuệ để chứng minh tuyên bố của Sony rằng nó có thể “hành xử như một sinh vật sống”. Việc nó không thể làm bất cứ việc thực tế nào trở nên không quan trọng.
Aibo ERS-110 có giá 250.000 Yên (2.500 USD, khoảng 4.700 USD hiện nay). Bộ công cụ chỉnh sửa chuyển động có giá 50.000 Yên (450 USD). Mặc dù giá khá cao, 3.000 robot đầu tiên đã được bán hết trong 20 phút.
Noma không ngạc nhiên trước sự thành công tức thì. “Chúng tôi nhắm đến việc hiện thực hóa một xã hội mà con người và robot có thể cùng tồn tại, không chỉ robot làm việc cho con người mà cả hai đều tận hưởng một mối quan hệ tin tưởng,” Noma nói. “Dựa trên điều đó, một robot giải trí với ý thức về bản thân có thể giao tiếp với con người, phát triển và học hỏi.”
Aibo: Hiện tượng văn hóa
Aibo là robot tiêu dùng đầu tiên thuộc loại này. Trong 4 năm tiếp theo, Sony đã phát hành nhiều phiên bản Aibo. Một số phản hồi của khách hàng rất bất ngờ: Aibo giúp các cặp vợ chồng không con cái gần gũi hơn, cải thiện cuộc sống của trẻ em tự kỷ và tác động tích cực đến trạng thái cảm xúc của người dùng (theo bài báo năm 2004 của Masahiro Fujita).
Aibos rất phổ biến với người cao tuổi ở Nhật Bản, mang lại khả năng tương tác và bầu bạn mà không yêu cầu mức độ chăm sóc như một con chó thật, vốn khó đáp ứng với người cao tuổi
“Aibo đã mở ra một hướng đi mới như một người bạn đồng hành. Mặc dù không thay thế thú cưng thật, nó đã giới thiệu một loại robot bạn đồng hành hoàn toàn mới, được thiết kế để sống cùng con người,”
Minoru Asada, giáo sư hệ thống máy thích ứng tại trường kỹ thuật Đại học Osaka, nói. “Nó đã giúp thúc đẩy sự kết nối cảm xúc với máy móc, ảnh hưởng đến cách mọi người nhìn nhận robot – không chỉ là công cụ mà còn là thực thể có khả năng tạo ra các mối liên kết xã hội. Sự thay đổi nhận thức này đã mở ra cánh cửa cho các cuộc thảo luận rộng hơn về tương tác giữa người và robot, tình bạn và cả sự gắn bó cảm xúc với các sinh vật nhân tạo.”
Aibo cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của robot tự hành, đặc biệt trong các cuộc thi như RoboCup (theo Asada). Aibo đáng tin cậy và có thể lập trình, cho phép các thí sinh tập trung vào phát triển phần mềm và AI. Nó trở thành công cụ quan trọng để thử nghiệm thuật toán trong môi trường thực tế.
Đến đầu những năm 2000, Sony gặp khó khăn. Apple và Samsung dần chiếm lĩnh thị trường điện tử tiêu dùng và kỷ nguyên Internet manh nha. Năm 2005, Howard Stringer, CEO người nước ngoài đầu tiên của Sony, đã tiến hành tái cấu trúc “đau đớn” để giúp công ty vượt qua khủng hoảng. Kết quả là năm 2006, ông đã đóng cửa bộ phận robot giải trí và Aibo bị khai tử.
Điều mà ban lãnh đạo Sony có thể không đánh giá cao là lòng trung thành và sự nhiệt huyết của người mua Aibo. Trong một bản kiến nghị giữ lại Aibo, một người đã viết rằng robot là “một thành viên gia đình không thể thay thế”. Người dùng Aibo đặt tên cho robot, gọi chúng bằng từ “ko” (thường dùng cho trẻ em), chụp ảnh cùng chúng, đi du lịch cùng chúng, mặc quần áo cho chúng, trang trí cho chúng bằng ruy băng và thậm chí đưa chúng đi “hẹn hò” với các chú Aibo khác.
Aibo ERS-1000 (ngoài cùng bên trái) ra mắt vào tháng 1 năm 2018, có khớp cử động 22 bậc tự do, CPU lõi tứ 64-bit và hai mắt OLED. Nó giống chó con hơn và thông minh hơn các mẫu trước đó, có khả năng nhận dạng 100 khuôn mặt và phản hồi 50 lệnh thoại. Nó thậm chí có thể “huấn luyện ngồi bô” và “cho ăn” bằng đồ ăn ảo thông qua một ứng dụng
Đối với Noma, người có bốn chú Aibo ở nhà, niềm đam mê này rất dễ hiểu. “Một số chủ sở hữu coi Aibo như một thú cưng, và một số coi nó như một thành viên gia đình,” anh ấy nói. “Họ ăn mừng sức khỏe và sự phát triển của nó, tuân theo lễ kỷ niệm truyền thống Shichi-Go-San [cho trẻ em 3, 5 và 7 tuổi] và mặc kimono cho Aibo của họ… Ý tưởng về robot như bạn bè hoặc gia đình là đặc biệt đối với Nhật Bản và có thể được nhìn thấy trong anime như Astro Boy và Doraemon. Thật tự nhiên khi nhìn nhận robot như những người bạn mà chúng ta tham khảo ý kiến và đôi khi tranh luận.”
Sự trở lại của Aibo
Với niềm đam mê của người hâm mộ Aibo và sự phát triển của cảm biến, bộ truyền động, kết nối và AI, Sony đã quyết định hồi sinh Aibo sau 12 năm. Noma và các kỹ sư khác đã quay trở lại đội ngũ để làm việc trên phiên bản mới, Aibo ERS-1000, ra mắt vào tháng 1 năm 2018.
Người hâm mộ ở mọi lứa tuổi đều hào hứng. Với giá 198.000 Yên (1.760 USD), chưa bao gồm dịch vụ đăng ký đám mây 3 năm (90.000 Yên), lô hàng đầu tiên đã được bán hết trong 30 phút, và 11.111 đơn vị được bán trong ba tháng đầu tiên. Kể từ đó, Sony đã phát hành thêm các phiên bản với các tính năng thiết kế mới, công ty cũng cho phép lập trình Aibo ở một mức độ nào đó, cung cấp cho người dùng quyền truy cập vào các công cụ lập trình trực quan và API.
25 năm sau khi Aibo ra mắt, Noma cuối cùng cũng chuyển sang công việc khác tại Sony. Anh ấy nhìn lại 17 năm phát triển robot với sự kinh ngạc. “Mặc dù chúng tôi tưởng tượng một xã hội mà con người và robot cùng tồn tại, chúng tôi không bao giờ mơ rằng Aibo có thể được đối xử như một thành viên gia đình đến mức độ như vậy,” anh ấy nói. “Chúng tôi đã thấy điều này cả ở các phiên bản Aibo trước đây và thế hệ mới nhất. Tôi vô cùng biết ơn và xúc động về điều này. Điều ước của tôi là mối quan hệ này sẽ tiếp tục được duy trì trong một thời gian dài.”
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Thông tin được cung cấp chỉ mang tính chất thông tin chung, https://lacongnghe.com không đưa ra bất kỳ tuyên bố hoặc bảo đảm nào liên quan đến thông tin, bao gồm nhưng không giới hạn bất kỳ sự tuyên bố hoặc bảo đảm về tính thích hợp cho bất kỳ mục đích cụ thể nào của thông tin theo phạm vi cho phép tối đa của pháp luật. Mặc dù đã nỗ lực để đảm bảo rằng thông tin được cung cấp trong bài viết này là chính xác, đáng tin cậy và hoàn chỉnh vào thời điểm đăng tải, nhưng thông tin được cung cấp trong bài viết này không nên được dựa vào để đưa ra bất kỳ quyết định tài chính, đầu tư, bất động sản, giao dịch hoặc pháp lý nào. Thêm vào đó, thông tin không thể thay thế lời khuyên từ một chuyên gia được đào tạo, người mà có thể xem xét, đánh giá các sự kiện và hoàn cảnh cá nhân của bạn, và chúng tôi không chịu bất kỳ trách nhiệm nào nếu bạn sử dụng những thông tin này để đưa ra quyết định. Xin cảm ơn!
